Mount Hagen, Papoea-Nieuw-Guinea, 1969, fotograaf onbekend

Bilum: een flexibele tas waar alles in past

De bilum is er voor iedereen, van oud tot jong. Waar de tassen uit Papoea-Nieuw-Guinea voor gebruikt worden en hoe ze worden gemaakt lees je in dit verhaal.

Bekijk beknopte versie

Op het eerste gezicht lijken deze kleurrijke tassen heel gewoon. Echter deze draadtassen, bilum, uit Papoea-Nieuw-Guinea zijn met een bijzondere lustechniek gemaakt. Oorspronkelijk werden ze van natuurlijk vezeldraad gemaakt maar nu ook van wol, katoen of plastic - in alle kleuren van de regenboog - en in allerlei motieven. In het Tok Pisin, één van de drie officiële talen, heten deze tassen bilum. Bilum is eigenlijk de naam van een lustechniek waarmee niet alleen dit soort tassen gemaakt wordt maar ook persoonlijke versieringen en kleding. Deze draadtassen zouden dus eigenlijk bilum tassen genoemd moeten worden maar ze worden kortweg bilum genoemd.

Een bilum gemaakt van garen dat in een winkel gekocht is. Mount Hagen, 1966-1994

‘Alles-dragers’ - een tas voor grote zaken of juist voor kleinoden

Het type draadtas, bilum, dat we hier laten zien kan door iedereen - vrouw, man of kind - gebruikt worden om persoonlijke bezittingen mee te dragen, zoals geld, sleutels en betelnoot. Er zijn veel verschillende afmetingen, vormen en structuren. Die variëren van grote flexibele ‘alles-dragers’ om grotere hoeveelheden te dragen zoals knollen uit de moestuin, of een draagwieg voor een baby, tot kleine dicht geweven tassen met daarin bijvoorbeeld amuletten of aandenkens aan overleden geliefden. Naast het functionele gebruik worden deze draadtassen ook gebruikt als persoonlijke versiering of om de gender van de drager te laten zien. Ook worden bilum vaak geruild met familie en vrienden om liefde te betuigen en relaties te bevestigen.

Mount Hagen, Papoea-Nieuw-Guinea, 1969, fotograaf onbekend

Een geschenk om goede relaties te onderhouden

In sommige gebieden verwelkomt een schoonmoeder haar pas getrouwde schoondochter met draadtassen. Bij de Melpa van Mount Hagen is het gewoonte dat een bruid een bruidsschat meebrengt met nieuwe bilum die haar familieleden voor de nieuwe schoonzusters gemaakt hebben. Deze tassen dragen bij aan een goede verstandhouding die de schoondochter met haar schoonzusters hoopt te hebben. Mannen gebruiken ook draadtassen maar zo’n bilum heeft dan een rituele waarde. Ze worden binnen een clan geruild, of gebruikt bij ceremoniele aangelegenheden zoals bijvoorbeeld een huwelijk of initiatie. Meestal maken vrouwen de tassen.

Beeld: Een bilum gemaakt van garen dat in een winkel gekocht is. Mount Hagen, 1966-1994. Bekijk dit object in detail op onze collectiesite .

Welke vezel is geschikt

Oorspronkelijk werden bilum gemaakt van de bastvezels van verschillende planten, soms wordt bont toegevoegd. Welke plant gebruikt wordt hangt af van het gebruik van de tas. De keuze voor een vezel wordt bijvoorbeeld bepaald door de mate waarin het kleur opneemt of bestand is tegen water. Daarnaast wordt een lustechniek gekozen - opener of dichter - die het meest geschikt is en afhangt van de gewenste rekbaarheid of stugheid. Ook wanneer er nieuwe materialen zoals wol, katoen en plastic worden gebruikt blijft de lustechniek hetzelfde.

Beeld: In deze bilum zijn plantenvezels en bont van een koeskoes - een klimbuideldier - gebruikt maar ook geel en zwart garen dat in een winkel gekocht is. Het bruine luswerk is gemaakt met vezeldraad. In de geometrische stroken zijn bont en garen mee gelust. Het koeskoes bont is het meest waardevolle materiaal en daarom alleen gebruikt ter versiering. Mount Hagen, 1966-1994. Bekijk dit object in detail op onze collectiesite .

: In deze bilum zijn plantenvezels en bont van een koeskoes - een klimbuideldier - gebruikt maar ook geel en zwart garen dat in een winkel gekocht is. Het bruine luswerk is gemaakt met vezeldraad. In de geometrische stroken zijn bont en garen mee gelust. Het koeskoes bont is het meest waardevolle materiaal en daarom alleen gebruikt ter versiering. Mount Hagen, 1966-1994

Vezeldraad maken

Vezeldraad wordt gemaakt door vezels tussen de hand en dij te rollen. Twee van deze vezeldraden worden daarna in elkaar gerold tot één vezeldraad. Tijdens het maken van de tas wordt die vezeldraad steeds langer, net zo lang als nodig is. Lussen en spinnen wisselen elkaar af. De gekleurde vlakken worden gemaakt met één lange ononderbroken vezeldraad. Geïmporteerde materialen zoals wollen garens worden eerst uit elkaar gehaald, de draden worden gescheiden om er daarna een dubbele vezeldraad van te maken. De vezels in een handgesponnen draad zitten dichter op elkaar en zijn meer om elkaar heen gedraaid dan bij garen dat in de winkel is gekocht. De structuur is dichter.

Lustechnieken lijken soms op brei- of haakwerk maar het is niet hetzelfde

Deze technieken geven niet de sterkte en rekbaarheid die weefsels die met een lustechniek gemaakt zijn wel hebben. Brei- en haakwerk kunnen aan het uiteinde gaan rafelen. Weefsels die met lustechniek gemaakt zijn doen dat niet omdat de draad bij elke lus door het weefsel wordt getrokken maar er worden geen knopen gemaakt.

Handelswaar

Papoea-Nieuw-Guinea is een natie met een grote culturele diversiteit. Er worden meer dan 800 lokale talen gesproken. Draadtassen werden en worden bijna overal gebruikt. In sommige gebieden werden ze vroeger niet gemaakt maar via ruilhandel verkregen. Ze werden gezien als geïmporteerde goederen en hoog gewaardeerd.

Vrouwen in Papoea-Nieuw-Guinea verkopen bilum op de markt en via andere verkoopkanalen waardoor zij een eigen inkomen genereren en meer mogelijkheden tot ondernemerschap hebben.

Beeld: Een bilum gemaakt van garen dat in een winkel gekocht is. Mount Hagen, 1966-1994. Bekijk dit object in detail op onze collectiesite .

Symbool van een onafhankelijke nationale eenheid van Papoe-Nieuw-Guinea

Ook nu nog zijn draadtassen populair en betekenisvol en zijn gelinkt aan nationale trots en identiteit. Iedereen in Papoea-Nieuw-Guinea zal je vertellen dat een draadtas het meest typerende voorwerp van Papoea-Nieuw-Guinea is. Deze techniek wordt ook gebruikt in Papua - het westelijke deel van het eiland Nieuw-Guinea dat deel uitmaakt van Indonesië - en in de nabij gelegen archipel van Solomon-eilanden. Maar dit doet geen enkele afbreuk aan de iconische waarde die bilum in Papoea-Nieuw-Guinea vertegenwoordigen. Sommige lokale voorwerpen worden speciaal voor toeristen gemaakt maar dat geldt niet voor bilum. Deze draadtassen hebben een toegevoegde waarde gekregen: een bilum is een middel om persoonlijke expressie en innovatie uit te drukken. Ook zijn ze uitgegroeid tot een symbool van een onafhankelijke nationale eenheid.

Wil je meer weten over bilum?

MacKenzie, M.A. 1991 Androgynous objects: string bags and gender in central New Guinea. Philadelphia: Harwood Academic Publishers.
Jolly, M. 2017 ‘Epilogue: sinuous objects, sensuous bodies: revaluing ‘women’s wealth’ across time and place’, in eds. Hermkens, A-K, Lepani, K. Sinuous Objects: revaluing women’s wealth in the contemporary Pacific, Acton: ANU Press (p.261-292)
Strathern, M. 1972 Women in Between. Female roles in a male world: Mount Hagen, New Guinea. London, New York: Seminar Press